Co, ile i dla kogo, czyli digitalizacja w liczbach

Grafika: Wstrzemięźliwość, Galle Philips.    Źródło: PAUART

Dzisiejszy wpis ma na celu nakreślenie, na jakim etapie zaawansowania znajduje się digitalizacja dziedzictwa w Polsce. Znajdziecie tu informacje m.in. o tym, co różni digitalizację w instytucjach publicznych i niepublicznych i co właściwie (i w jakich ilościach) można znaleźć w polskich cyfrowych repozytoriach. Tekst stanowi zapowiedź kolejnego raportu, który niebawem pojawi się na naszym portalu.

Zakres i cele badania

Realizując projekt „Cyfrowa Kultura dla Obywateli” przeprowadziliśmy analizę wniosków składanych przez instytucje, które chciały uzyskać publiczne dofinansowanie działań digitalizacyjnych. Konkretnie, zajmowaliśmy się tylko wnioskami, które spełniały łącznie trzy warunki:

składały je instytucje publiczne – samorządowe i narodowe (do programu KULTURA+) lub organizacje pozarządowe, kościoły, związki wyznaniowe i uczelnie (do programu Ochrona i Cyfryzacja Dziedzictwa Narodowego [OCDK])
były składane w latach 2011-2014 (KULTURA+) lub 2013-2014 (OCDK)
otrzymały dofinansowanie

Celem naszej analizy było poszukiwanie odpowiedzi, na podstawie wyrażeń używanych w formularzach wnioskowych, na pytania dotyczące tego, jakie były najważniejsze motywacje beneficjentów do podjęcia się digitalizacji? Komu dedykowali przede wszystkim swoje działania? Czy instytucje w ogóle chciały dzielić się swoimi zbiorami, czy podchodziły do tej kwestii raczej niechętnie, podejrzliwie? Pozyskane dzięki badaniu dane wskazują, nad jakimi aspektami digitalizacji należy popracować realizując w przyszłości kolejne edycje takich programów, tak by proces ten przynosił maksymalną korzyść społeczną.

Wreszcie, we wnioskach beneficjenci musieli wpisać zakładane ilościowe wyniki działań digitalizacyjnych, tzn. napisać ile czego zdigitalizują. Na tej podstawie udało nam się przygotować bardzo ostrożne szacunki dotyczące tego, jakiego typu zasoby dziedzictwa możemy dziś znaleźć w internecie. W tym wypadku również możemy dowiedzieć się nie tylko o tym, co już zrobiono, ale także, ile jeszcze przed nami.

Podstawowe informacje

Zacznijmy od najbardziej podstawowych danych:

Dzięki dofinansowaniu z programu KULTURA+ w ciągu 4 lat 86 instytucji zrealizowało 164 różne projekty. Z kolei, z programu OCDK skorzystało 50 organizacji/kościołów/uczelni przygotowując 61 różnych projektów. Program OCDK trwał tylko 2 lata, jego budżet był dziesięciokrotnie niższy niż budżet KULTURY+ (około 70 mln KULTURY+ w porównaniu do około 7 mln OCDK), a poszczególne projekty były realizowane na znacznie mniejszą skalę.

Co właściwie się digitalizuje?

Niestety, z uwagi na stosowanie różnych miar przez beneficjentów digitalizujących ten sam rodzaj zasobów, trudno jest określić całkowitą liczbę zdigitalizowanych obiektów. Na podstawie tych wniosków, w których udało się ustalić porównywalne miary, można szacować, że w ramach obu programów zdigitalizowano w przybliżeniu minimum :

zasoby audiowizualne: 1850 godzin
zasoby muzealne: 200 000 obiektów (w tym 7 spacerów wirtualnych)
zasoby archiwalne: kilka milionów skanów dokumentów i 200 000 zdjęć
zasoby biblioteczne: około 7000 książek i starodruków oraz 12 dzienników za okres kilkudziesięciu lat

Dane na temat liczby wybranych, zdigitalizowanych w Polsce zbiorów

Dla kogo instytucje prowadziły digitalizację?

Instytucje niepubliczne i uczelnie poświęcały więcej miejsca niż instytucje publiczne dokładnemu określeniu swoich potencjalnych odbiorców, do których należeli w szczególności: “naukowcy”, “profesjonaliści poszukujący materiałów w celach zawodowych, w tym nauczyciele” oraz “hobbyści”. Bardzo cenne były liczne odpowiedzi, które zawierały plany prowadzenia angażujących odbiorców działań, tak, by zaktywizować różne grupy w większym stopniu, niż dotychczas (poprzez edukacyjną “obudowę” zamieszczanych treści umożliwiającą wzmocnienie poczucia tożsamości kulturowej, angażowanie osób z różnych grup społecznych, wprowadzenie udogodnień dla osób z różnymi niepełnosprawnościami).

17,5% wszystkich wniosków, które wpłynęły do programu KULTURA+ i aż 47,5% wniosków złożonych do programu OCDK zawierało określenie (identyczne lub bardzo podobne): “z naszego projektu skorzystają różne grupy wiekowe i społeczne, w tym osoby z niepełnosprawnością”.

Z kolei w co ósmym (15%) wniosku do KULTURA+ i co trzecim (34%) do OCDK można było znaleźć uwagę o tym, że: “ważny jest cel edukacyjny. Planowane są działania edukacyjne, np. poprzez wzbogacenie portalu z repozytorium o specjalne funkcjonalności takie jak lekcje muzealne. Zdigitalizowane zbiory będą stanowić pomoc dydaktyczną dla nauczycieli”

Wreszcie, tylko 8% wniosków do KULTURA+ i prawie 30% do OCDK było pisanych także z myślą o “nawiązaniu współpracy z organizacjami pozarządowymi z okolicy lub grupami regionalistów/hobbytsów, harcerzy, osób z niepełnosprawnością w celu aktywizacji tych grup”.

Co z udostępnianiem i upowszechnianiem?

Jednocześnie, beneficjenci we wnioskach różnie rozumieli warunek “udostępnienia” zdigitalizowanych zasobów – dla niektórych oznaczało ono udostępnienie wizerunków ze znakiem wodnym (12 wniosków), dla innych udostępnienie za darmo w celach prywatnych i edukacyjnych, a za odpłatnością w celach komercyjnych (24 wnioski), dla jeszcze innych możliwość oglądania zdigitalizowanych zbiorów, ale już niekoniecznie ich ściągnięcia na dysk (79 wniosków). Tylko 4 instytucje zadeklarowały zgodę na bezpłatne wykorzystanie zbiorów również w celach komercyjnych. Znów, we wnioskach widać było wyraźnie, że otwarte udostępnianie umożliwiające odbiorcom także ściąganie i przetwarzanie zasobów, częściej i z większą uwagą deklarowały instytucje niepubliczne (składające wnioski w ramach OCDK). Wiązało się to m.in. z tym, że instytucje publiczne wielokrotnie korzystały ze zbiorczych repozytoriów (więc nie one decydowały o zakresie udostępniania) lub trudniej było im uzyskać licencje od właścicieli praw autorskich, jeśli digitalizowane obiekty nie należały jeszcze do domeny publicznej.

Wkrótce nowy raport

Więcej szczegółowych wyników naszej analizy znajdziecie w raporcie o filozofii działań digitalizacyjnych w polskich instytucjach kulturalnych, który wkrótce pojawi się na naszej stronie. Na razie, zapraszamy do eksploracji cyfrowych zbiorów z pomocą naszej DIGIMAPY oraz lektury naszych poprzednich raportów:

Autor: Jagoda Komusińska